Đọc văn bản Chiếc lá đầu tiên (Hoàng Nhuận Cầm) trong SGK Ngữ văn 10, tập hai và trả lời các câu hỏi sau: | SBT Ngữ Văn 10 chân trời

Câu 1

a. Hệ thống hình ảnh xuất hiện trong ba khổ đầu của bài thơ: hoa súng tím, chùm phượng hồng, tiếng ve trong veo, lớp học bang khuang màu xanh rủ, sân trường đêm, trái bằng đêm. Điểm chung là những hình ảnh ấy đều gọi liên tưởng đến thế giới học trò vô tư, hồn nhiên. Tác dụng của việc sử dụng hệ thống hình ảnh ấy là

– Tạo nên thế giới hình ảnh thơ vừa thực (thế giới kí ức của tác giả) vừa mang tính biểu trưng (tiêu biểu cho trường lớp; tuổi hoa niên vừa rực rõ, vừa ngây thơ, trong sáng).

-Góp phần thể hiện sự nhớ thương tiếc nuối khi phải rời xa mái trường phải chia tay tuổi hoa niên, sự trong trẻo của những rung động tình yêu đầu đời.

b. Cảm hứng chủ đạo của bài thơ ngọi ca pha lẫn tiếc nuối những kỉ niệm tuyệt đẹp của tuổi hoa niên, của tình yêu đầu đời. Căn cứ để xác định

– Những từ ngữ thể hiện cảm xúc của tác giả trong bài thơ: xa rồi, yêu dấu, nhớ, biết mấy, các bạn ơi, ta ơi, ôi.

– Những âm thanh, hình ảnh đặc biệt được dùng để thể hiện gián tiếp tình cảm của tác giả: tiếng xe, tiếng cười, lớp học, cây bàng, hoa phượng, trò nghịch ngợm của tuổi học sinh, mái tóc bạc của thầy, màu tím của hoa súng, màu đỏ của hoa phượng, màu vàng của hoa mướp…

c. Đây là câu hỏi mỏ. Học sinh có thể trình bày những thông điệp khác nhau miễn là được rút ra dựa trên cơ sở dọc hiểu văn bản Chiếc lá đầu tiên; qua đó thể hiện được sự suy ngẫm và phản hồi của học sinh với những nội dung của văn bản.

Câu 2.

a. Vẫn ơi là một âm tiết hơi mở cùng với các thanh bằng trong hai dòng thơ đã tạo ra một âm hưởng kéo dài, lan rộng, gọi mở một tâm trạng cảm xúc mênh mang, bâng khuâng, da diết đến vô cùng, vô tận.

b. Điểm tương đồng

Hình ảnh con người mang vẻ đẹp lãng mạn.

– Hình ảnh thiên nhiên mang vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình.

Điểm khác biệt:

– Hình ảnh con người. Vẻ đẹp của hình ảnh con người ở đoạn 2 là sự kết hợp giữa vẻ đẹp tâm hồn lãng mạn, hào hoa, lạc quan, yêu đời của người lính với vẻ đẹp đầy quyến rũ, tình tử của những cô gái dân tộc miền Tây Bắc qua cái nhìn của những anh lính Tây Tiến.

– Hình ảnh thiên nhiên: Thiên nhiên miền Tây được tái hiện qua đoạn 2 là hình ảnh của một vùng sông nước thơ mộng, mờ nhoè, hư ảo với sự tương hợp, hài hoà giữa cảnh và người. Nét vẽ thiên nhiên ở đoạn 2 tinh tế, mềm mại hơn những đường nét ở đoạn 1.

Đây là câu hỏi  mỗi học sinh có thể chọn một nét đặc sắc bất kì về cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh trong đoạn 3 và lí giải họp lí nét đặc sắc của từ ngữ, hình ảnh đã chọn.

d. Sự chuẩn bị cho việc khắc hoạ hình ảnh người lính từ những đoạn thơ trước đó: hình ảnh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội và huyền ảo là cái nền để tô đậm vẻ đẹp, khí phách hào hùng của người lính Tây Tiến cái nhìn đậm chất lãng mạn của người lính đối với thiên nhiên miền Tây, với những kỉ niệm tuyệt đẹp thắm tình quân dân → Tất cả góp phần tạo nên vẻ đẹp lãng mạn, bi tráng của hình ảnh người lính Tây Tiến.

Bài tập mở rộng

Câu 1.

đ. Cảm hứng chủ đạo của bài này là cảm hứng về một tình yêu trong sáng, đẩy sức sống, niềm tin và hi vọng. Tình yêu trong bài thơ mang đến cho con người ánh sáng của sự sống, niềm tin và hi vọng.

e. Bài thơ gồm chín khổ thơ, tam khổ có 2 dòng thơ, riêng khổ cuối có 1 dòng. Mỗi khổ 2 dòng thơ là một cặp hình ảnh đối sánh các thời điểm trong ngày với những hình ảnh biểu tượng cho các cung bậc cảm xúc và nhận thức về tình yêu của tác giả chiều, mai, trưa, khuya, đối sánh với chim vườn bay hết, rừng non, lộc biếc, nắng sáng màu xanh, sao khuya, hạt vàng. Dòng thơ ở khổ cuối khẳng định niềm tin, niềm hi vọng ở tình yêu.

f. Nhan đề rất hay, thể hiện được nội dung bài thơ, quan niệm, cách nhìn của tác giả về tình yêu. Tình ca khúc hát về tình yêu. Ban mai: gọi lên hình ảnh rực rỡ, long lanh của nắng mai, của màu xanh, của sự sống

g. Câu hỏi mỏ, không áp đặt câu trả lời.

Câu 2.

a. Em không phải là hình ảnh một người cụ thể mà là tất cả những giá trị của Hà Nội, Ta là chủ thể trữ tình xuất hiện với đại từ nhân xưng, “ta” ở đây cũng có thể được hiểu là tất cả những ai yêu Hà Nội. Trong thơ ca, hường được dùng dung thể thi “em” vốn dĩ là từ thường được dùng xưng hô trong mối quan hệ của tình yêu đôi lứa; vậy nên cách tác giả sử dụng từ “em” trong văn bản này cho thấy trong cảm nhận của nhà thọ, Hà Nội tựa như người tình, người bạn tri kỉ. Đó là thứ tình cảm yêu thương đầy da diết, lưu luyến

b. Năm đoạn thơ trong văn bản trên nếu không đánh số từ 1 đến 5 thì người đọc vẫn có thể nhận ra ranh giới của chúng vì mỗi đoạn thơ đều có cùng một kiểu mở đầu là dòng thơ “Em oi! Hà Nội – Phố” và điệp ngữ “Ta còn em…”. Mỗi một đoạn thơ mở ra một hình ảnh khác nhau về Hà Nội.

c. Hình ảnh Hà Nội hiện lên qua cảm nhận của nhà thơ thật bình yên, lãng mạn, đầy thân thuộc, gắn bó và cũng có cả hoài niệm, tiếc nuối, xót xa,… d. Hình ảnh xưa là hình ảnh Hà Nội của ngàn năm văn hiến, của cảnh vật thiên nhiên, của phố cổ thanh bình, ví dụ:

Ta còn em đàn thiên li chết khô

[…]

Cô gái nhẹ buông rèm cửa

Chàng mũ lệch diễu qua

Lời tỏ tình hôm qua dang dở

Sự sắp xếp đan xen giữa hình ảnh Hà Nội xưa và nay đem đến cho người đọc cảm nhận về sự tiếc nuối, nhớ thương da diết những gì đã mất nhưng đồng thời thể hiện niềm tin, sự khẳng định những nét đẹp, giả trị làm nên linh hồn của Hà Nội thì mãi bất tử trong lòng những ai yêu Hà Nội. Chút biến động của Hà Nội nay (thời điểm năm 1972) là do thời cuộc (chiến tranh) nên chắc hẳn sẽ không thể làm mất đi những gì đã thuộc về Hà Nội.

đ. Đoạn trích được viết theo thể thơ tự do, dòng dài, dòng ngắn, cách ngắt nhịp rất phong phú, linh hoạt; sử dụng chủ yếu hai loại vẫn thông và vần cách. Nhận xét góp phần thể hiện giọng điệu tự sự, tha thiết, trầm lắng → Sự biến hoá linh hoạt về số dòng, số chữ trong dòng thơ, về vẫn, nhịp đáp ứng nhu cầu diễn đạt tình cảm không giới hạn của con người, giải phóng cảm xúc khỏi sự ràng buộc chặt chẽ bởi các quy tắc về hình thức, đề cao yếu tố cảm xúc trong thơ.

e. Cảm hứng chủ đạo: văn bản thể hiện niềm nhớ thương da diết cảnh vật, con người, linh hồn Hà Nội, đồng thời khẳng định mãi mãi khắc ghi trong tâm hồn những hình ảnh Hà Nội trước và trong chiến tranh, làm cho Hà Nội trở nên trường tổn trong lịch sử và trong tâm hồn (như điệp khúc bất tận của tâm hồn: “Ta còn em…”). Nhận xét cảm hứng đẹp, buồn.

f. Câu trả lời gợi ý: Giai điệu bài hát có tính tự sự, trầm lắng, da diết, giúp người nghe cảm nhận một Hà Nội mơ màng, mong manh, yên bình, xưa cổ; thể hiện rõ niềm thương nhớ khôn nguôi, khao khát tìm kiếm lại những gì thân thương nhất thuộc về Hà Nội,…

g. Câu trả lời gợi ý: Từ những hình ảnh của Hà Nội được gọi lên trong đoạn thơ, hiểu thêm về Hà Nội với những giá trị lãng mạn, bình yên, thân thuộc, gần gũi, đầy dấu ấn thời gian và kí ức; về cảnh vật, con người và đất nước Việt Nam với những điều tưởng chừng như bé nhỏ, thân quen nhưng cũng đầy mới mẻ, thiêng liêng mỗi khi nghĩ về. → Những giá trị văn hoá, lịch sử của quê hương, đất nước ấy làm nên một phần tâm hồn ta, là tất cả những gì thân thương, yêu mến nâng đỡ tâm hồn ta mỗi khi tìm về,…