Khám phá tận cùng của tâm hồn trong bài thơ ‘Ông đồ’ của Vũ Đình Liên

Đề bài: Từ trái tim lan tỏa: Sự cảm nhận thăng hoa từ bài thơ ‘Ông đồ’

I. Mẫu số 1

Vũ Đình Liên (1913-1996) – một nhà giáo, một người viết văn và làm thơ – sẽ mãi vang danh trong lòng chúng ta. Ông tỏa sáng trong phong trào Thơ mới với bài thơ đầy ẩn ý “Ông đồ”, được thể hiện qua ngôn ngữ ngũ ngôn trường thiên với 20 câu thơ đầy tinh tế.

Trong bài thơ, tâm hồn của ông được lồng ghép một cách tuyệt vời, tràn đầy lòng nhân hậu và tình yêu thương đối với con người. Ông đồ, những người hiền triết, không chạy theo vị trí cao quý để làm quan, nhưng lại gắn bó với nghề dạy học, truyền đạt tri thức “chữ nghĩa Thánh hiền”. Nhà thơ mô tả ông đồ như những nhà nho tài hoa, xuất hiện vào thời kỳ “hoa đào nở”, khi đường phố rực rỡ người qua lại. Ông đã trải qua những ngày tháng đẹp, những kỷ niệm tuyệt vời:

Bạn đang xem: Khám phá tận cùng của tâm hồn trong bài thơ ‘Ông đồ’ của Vũ Đình Liên

“Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa rồng bay”

Hoa đào rực rỡ khoe sắc, giấy đỏ lấp lánh, mực Tàu đen nhánh, nét chữ bay lượn với tài hoa. Không gì tuyệt vời hơn được trầm mình trong niềm hân hoan và hạnh phúc này!

“Bên phố đông người qua
Bao nhiêu người thuê viết
Tâm tắc ngợi khen tài”

Thời gian trôi đi, thế giới đã trải qua những thay đổi. Hán học, nguồn tri thức vốn hùng mạnh, đã dần tàn lụi trong xã hội bị chiếm đóng bởi phong kiến thực dân: “Thôi có ra gì cái chữ Nho – Ông Nghè, ông Cống cũng nằm co…” (Tú Xương). Ông đồ già, với tài tử tấn bi kịch, đã không kịp đón nhận thời đại mới. Xưa kia, “phố đông người qua”, nhưng giờ đây “mỗi năm mỗi vắng”. Ngày xưa, “Bao nhiêu người thuê viết”, còn bây giờ “Người thuê viết nay đâu?”. Một câu hỏi đầy ngạc nhiên và đau đớn, khiến lòng người cảm thấy đồng cảm. Nỗi buồn, nỗi tủi từ tâm hồn ông đồ tràn ngập, như làm cho mực khô cứng và lưu lại trong “nghiên sấu”, như làm cho giấy đỏ nhạt màu “buồn không thắm”. Giấy đỏ và mực thấm đượm những nỗi đau khắc sâu trong trái tim con người và tình hình thế sự.

“Giấy đỏ buồn không thắm
Mực đọng trong nghiên sầu…”

Cảnh vật buồn bã. Lòng người chứa đựng nỗi buồn vô tận. Vũ Đình Liên đã sắc bén viết nên hai câu thơ đặc sắc, làm rung động lòng người với đủ tình cảm thương xót.

Nỗi buồn từ trái tim người ta thấm sâu, lan tỏa khắp cảnh vật xung quanh. Dưới trời mưa bụi, “Ông đồ vần ngồi đáy” trông như bất động, lẻ loi và cô đơn: “Qua đường không ai hay”. Màu vàng của lá, sự nhạt nhòa của giấy, và cả cơn mưa bụi phủ kín trời đều tạo nên cảm giác u buồn, hụt hẫng trong lòng con người. Đó là một nỗi buồn lê thê, hòa quyện trong không gian xám xịt.

“Lá vàng rơi trên giấy
Ngoài trời mưa bụi bay”.

Thơ xúc tích nhưng gợi lên vô vàn cảm xúc. Cảnh vật tàn tạ mênh mang, và lòng người tràn đầy sự thương xót và đau thương.

Kết thúc bài thơ là một câu hỏi biểu lộ nỗi buồn trống vắng, sự thương tiếc và xót xa. Hoa đào lại nở rực rỡ. Ông đồ già đi đâu, về đâu…

“Năm nay dào lại nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?”

Thương ông đồ cũng là thương một lớp người đã mãi lùi vào quá khứ. Thương ông đồ cũng là xót thương một nền văn hóa bị tan rã dưới sự áp đảo của thực dân. Sự đồng cảm và thương tiếc của Vũ Đình Liên dành cho ông đồ đã lan tỏa và thấm sâu vào từng câu thơ, vần thơ. Thủ pháp tương phản, kết hợp với biểu hiện nhân hóa và ẩn dụ, tạo ra những hình ảnh gợi cảm, tái hiện một phong cách nghệ thuật tinh tế và sâu sắc.

Bài thơ “Ông đồ” chứa đựng tinh thần nhân đạo tận cùng. “Theo đuổi nghề văn và viết được một bài thơ như thế đã đủ. Nghĩa là đã đủ để lưu danh với con người” (Hoài Thanh). Đó là những lời tốt đẹp nhất, sự trân trọng nhất mà “Thi nhân Việt Nam” đã dành cho Vũ Đình Liên và bài thơ kiệt tác “Ông đồ”.

Chúng tôi đã đề xuất một cách cảm nhận tiếp theo về bài thơ “Ông đồ”, và bây giờ, các bạn hãy chuẩn bị cho phần Bình giảng 2 khổ thơ trong bài Ông đồ cùng với phần Phân tích đoạn thơ: “Năm nay đào lại nở… Hồn ở đâu bây giờ?” trong bài thơ Ông đồ, để có thể hiểu sâu hơn về ý nghĩa của nó.

Chúng ta sẽ cùng nhau khám phá và tìm hiểu, để trong lòng chúng ta nảy sinh thêm những cảm xúc sâu sắc. Bởi vì bài thơ này đậm đà tình cảm, khiến con tim chúng ta rung động và chạm đến cảm xúc tinh tế. Hãy cùng nhau khám phá và khơi gợi trái tim mình bằng những cảm nhận sâu sắc về “Ông đồ”.

2. Mẫu số 2

Trong dòng thời gian vô tận, mọi thứ sẽ trôi vào quên lãng mờ mịt, để lại trong trái tim con người những nỗi tiếc nuối không thể quên. Đặc biệt, khi những vẻ đẹp tài hoa của quá khứ chỉ còn đọng lại như những dấu vết mờ nhạt. Lấy cảm hứng từ tình cảm ấy, bài thơ “Ông đồ” thể hiện một nỗi hoài niệm đau đáu, lòng thương cảm dành cho một giá trị tinh thần đang dần tàn lụi. Bài thơ là một chiếc gương phản chiếu sự giàu lòng thương người và lòng hoài cổ của Vũ Đình Liên.

Dưới tác động của phong trào Thơ mới, bài thơ “Ông đồ” thoát khỏi hai trụ cảm xúc chủ yếu của thời đó, đó là tình yêu và thiên nhiên. Trong khi những nhà thơ lãng mạn đắm chìm trong thế giới cá nhân, mong muốn vẽ nên hiện thực mà họ ước ao, say mê trong cõi mộng mơ, thì Vũ Đình Liên – một nhà trí thức tinh tế – đã bất ngờ quay đầu nhìn lại “di tích tiều tuỵ đáng thương của một thời”. “Ông đồ” – hình ảnh cuối cùng của tri thức Nho học đã tồn tại trong suốt hàng ngàn năm của triều đại phong kiến Việt Nam.

Sự sụp đổ của tri thức Nho học đã kéo theo cả một lớp người trở thành những nạn nhân đau khổ. Ông đồ trong tác phẩm của Vũ Đình Liên là một dấu tích cho một vẻ đẹp không bao giờ trở lại. Đó là hình ảnh đã sâu sắc vào tiềm thức của mọi người và chưa bao giờ tan biến hoàn toàn, đặc biệt là với những người có tâm trạng hoài niệm về vẻ đẹp quá khứ như Vũ Đình Liên. Khi ý nghĩa thượng tôn và thanh cao của tri thức đạo đức không còn được đánh giá, phải rời xa nền văn minh, đối diện với cuộc sống hàng ngày, chúng ta mới thực sự cảm nhận, giật mình và xót xa trước ánh hào quang rực rỡ của một thời. Tâm sự ấy đã được khắc sâu vào từng câu thơ, từng cung đường của bài thơ, tạo nên một sự kết hợp đồng cảm giữa nhân vật trữ tình và chính tác giả trữ tình.

Mỗi năm hoa đào lại nở rực rỡ Nhưng ông đồ già vẫn đứng đó Bên phố đông người qua lại. Trong đó, hiện lên những hình ảnh, những dấu ấn đã chạm sâu vào ký ức của một chàng thanh niên trẻ. Đó là vòng tuần hoàn của hoa đào, của ông đồ, của mực tàu và giấy đỏ, tạo nên một không gian văn hóa đặc biệt trong những ngày Tết đến, xuân về. Nhưng ta không thể không xót xa trước cảnh ông đồ phải sống lay lắt trên con đường kiếm sống của mình. Sự già nua đáng thương hay sự dạy dỗ sắp bị lãng quên? Trớ trêu thay, nơi ông có thể giữ lấy vẻ đẹp văn hóa, nơi ông có thể tìm kiếm sự sinh tồn lại chính là “bên phố đông người qua lại”. Hình ảnh của một người cô độc, lạc lõng, trơ trọi như bất lực trước sự khắc nghiệt của thực tại. Trong cuộc sống hối hả như dòng chảy, hình bóng của ông đồ vẫn đang vẽ, khắc trên từng chữ viết tài tình và tâm huyết của một đời người ngay giữa những chợ đời ồn ào.

Nhưng trong những hình ảnh đó còn chứa đựng một thông điệp sâu sắc về sự mất mát, sự mưu sinh và sự khắc nghiệt của thời gian. Ông đồ không chỉ đại diện cho chính bản thân một tri thức Nho học lụi tàn, mà còn là tiếng gọi từ tận cùng của tâm hồn, của những giá trị văn hóa và đạo đức đang bị lãng quên. Bài thơ “Ông đồ” của Vũ Đình Liên đã chạm đến lòng người và khơi dậy những cảm xúc sâu thẳm về quá khứ và giá trị con người. Nó là một lời thán phục và sự hâm mộ đối với những người hi sinh, những tấm gương sống với niềm đam mê và trí tuệ cao quý, như ông đồ trong bài thơ.

Ông đồ đã trở thành biểu tượng của sự bất lực và nỗi đau của một thời đại. Bằng cách nhìn thấu tận cùng của tình huống, Vũ Đình Liên đã tạo nên một đề tài cảm động, gợi mở nhiều suy nghĩ sâu xa. Bài thơ kêu gọi chúng ta không quên những giá trị truyền thống và tôn vinh những người với tâm hồn cao cả, mặc dù họ có thể bị lãng quên bởi cuộc sống hiện đại và thay đổi thời đại.

Trong cảm xúc lẻ loi của ông đồ, ta cảm nhận được sự chênh lệch và phân cấp xã hội. Nhưng đồng thời, nó cũng thể hiện sự kiên trì, sự chịu đựng và tình yêu với văn hóa dân tộc. Ông đồ đã trở thành biểu tượng cho những con người không ngừng đấu tranh để bảo tồn và truyền bá những giá trị văn hóa, những nét đẹp tinh thần của quê hương.

Bài thơ “Ông đồ” là một lời nhắc nhở đầy xúc động về việc giữ gìn và trân trọng những giá trị tinh thần, văn hoá của dân tộc. Nó cũng là một tín hiệu đầy hy vọng, khích lệ chúng ta không ngừng khám phá và tôn vinh những nét đẹp văn hóa, những truyền thống tinh thần mà chúng ta có.

Vũ Đình Liên đã tài hoa tạo ra một tác phẩm đặc biệt, khắc sâu vào lòng người và truyền cảm hứng cho những người đọc sau này. Bài thơ “Ông đồ” không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật đẹp mà còn là một tấm gương sống động, thể hiện lòng tự hào và sự quý trọng đối với văn hóa và truyền thống của dân tộc.

Hãy để chúng ta tiếp tục giữ gìn và trân trọng những giá trị đó, để ông đồ và những người tương tự không bị lãng quên, để họ tiếp tục truyền bá những giá trị văn hóa đẹp đến thế hệ sau.

Hoa đào đã nhường chỗ cho hoa tay, đôi tay tài hoa của Ông Đồ, mỗi nét chữ như cánh hoa nở rộ, lan tỏa vẻ đẹp đến mọi nơi. Nét chữ từ bàn tay Ông Đồ mang như phép màu, so sánh như phượng vũ bay lượn, rồng rắn múa lượn. Đây là hình ảnh so sánh tuyệt vời, giàu giá trị tạo hình, nét thăng hoa trong ngôn từ của Vũ Đình Liên để miêu tả những nét chữ mềm mại mà linh thiêng, phóng khoáng mà cao quý, mang trong nó một tinh thần như phượng vũ, rồng múa. Những nét chữ ấy dường như bay lên giữa ánh sáng rực rỡ của mùa xuân, giữa sắc đào tươi thắm. Đây là một tác phẩm đẹp, một lời khen ca cho Ông Đồ, một tài năng nghệ thuật.

Xem thêm : 99+ Hình nền Rubik đẹp nhất, Ảnh nền Rubik cho điện thoại

Nhưng trong những câu thơ tiếp theo, một sự trầm lắng khó tả dần hiện lên, nối tiếp nhịp sống của quá khứ với hiện tại. Cái kết của câu chuyện này vẫn chưa được tiết lộ, còn ẩn giấu trong sự chờ đợi và nhớ mong:

Còn duyên kẻ đón người đưa Hết duyên đi sớm, về trưa mặc lòng.

Những dòng chữ này chứa đựng một tình cảm thương tâm, ngọt ngào và đắng cay. Duyên phận của con người, như một dòng chảy không thể ngăn cản, mang theo niềm vui và nỗi buồn, hạnh phúc và đau khổ. Có duyên, ta gặp nhau và đón nhau, nhưng khi duyên đã kết thúc, chúng ta phải xa nhau. Duyên đi mãi mãi, chỉ còn lại một kỷ niệm trong lòng. Đó là cuộc sống, với những lời chia ly và những hồi ức vụn vặt.

Trước bức tranh tưởng chừng như đơn giản của Ông Đồ, ta cảm nhận được sự bi thương, mất mát của một thời gian tàn, một sự cô đơn trong vẻ đẹp đơn sơ. Bức tranh nghệ thuật này là một món quà tinh thần cho chúng ta, nhắc nhở về giá trị của sự giản dị, tài năng và tình yêu đối với nghệ thuật. Ông Đồ đã để chúng ta thấy được rằng trong những điều đơn giản nhất của cuộc sống, có thể chứa đựng những cảm xúc và ý nghĩa sâu sắc. Ông Đồ đã để lại cho chúng ta một di sản vô giá, là tình yêu và đam mê dành cho con chữ, là khát vọng truyền cảm hứng và tạo nên những tác phẩm nghệ thuật đẹp đẽ.

Với ông đồ, việc viết chữ không chỉ là công việc, mà là một cách để thể hiện tài năng, sự tận tụy và lòng đam mê. Những nét bút mềm mại từ bàn tay ông như những ngón tay nhẹ nhàng vẽ lên trang giấy, tạo nên những nét chữ tinh tế và điêu luyện. Mỗi câu chữ ông viết đều là một tác phẩm nghệ thuật mang trong nó sự phong phú và sắc sảo. Chính vì vậy, ông đã thu hút được lòng người và nhận được sự tôn trọng và ngưỡng mộ từ mọi người xung quanh.

Nhưng đằng sau những thành công và sự ngưỡng mộ ấy, trong tâm hồn ông Đồ vẫn chứa đựng một sự trầm lắng, một nỗi buồn về những gì đã qua đi. Duyên phận, như một dòng chảy vô tận, đưa người đến và đưa người đi. Khi duyên đã hết, ta chỉ có thể mang trong lòng những kỷ niệm và nuối tiếc.

Đoạn thơ cuối cùng, với những từ ngữ đầy cảm xúc, thể hiện một trạng thái tâm lý phức tạp của ông Đồ:

Còn duyên kẻ đón người đưa Hết duyên đi sớm, về trưa mặc lòng.

Những câu thơ này gợi lên trong ta những cảm nhận sâu sắc về sự khắc khoải, đắng cay và mất mát. Chúng ta cảm nhận được sự lưu luyến, hy vọng và trăn trở trong tâm hồn ông Đồ. Cuộc sống là một dòng chảy vĩnh viễn, và trong những thăng trầm của nó, chúng ta học cách trân trọng những khoảnh khắc đáng quý và sống trọn vẹn từng giây phút.

Ta nhớ tới cây bút thần của Lê Mã Lương trong một câu chuyện cổ Trung Quốc, nét bút đưa đến đâu, vạn vật như có thần sống dậy, sinh sôi đến đó, vẽ chim, chim cất cánh bay, vẽ công, công xòe ra múa lượn… Bao nhiêu tài năng, tâm huyết của ông đồ được gửi gắm trong nét chữ tài hoa đó. Đây là thời kỳ đắc ý nhất của ông: cái đẹp lên ngôi, tài năng được trân trọng.

Nhưng thời kỳ hoàng kim đó của ông chỉ thoáng qua như một ảo ảnh, theo dòng hồi tưởng của nhà thơ, một hiện thực đau lòng đã xảy ra:

Nhưng mỗi năm, mỗi vắng
Người thuê viết nay đâu?
Giấy đỏ buồn không thắm!
Mực đọng trong nghiên sầu…
Ông đồ vẫn ngồi đấy,
Qua đường không ai hay,
Lá vàng rơi trên giấy!
Ngoài giời mưa bụi bay.

Góc nhìn thứ hai, ông đồ – người sinh bất phùng thời, lúc hết duyên.

Hai khổ ba, bốn với giọng kể và lời thơ miêu tả hiện lên ảnh hình ông đồ vẫn ngồi đấy nhưng cảnh vật quanh ông đã khác xưa:

Ngày xuân trước, là phố đông với bao nhiêu người thuê viết thì nay đã vắng, đông giờ đã vắng. Ngày trước, họ tấm tắc ngợi khen tài thì bây giờ vẫn những con người đó nhưng qua đường không ai hay; thân quen thành xa lạ. Ngày trước, họ trầm trồ thán phục nay họ dửng dựng lạnh nhạt, tình thế đã đảo ngược, tình đời đã đổi thay. Ông đồ bỗng trở nên đơn côi, lạc lõng đến tội nghiệp giữa cái xô bồ, ồn ào của nền văn minh lạnh lùng kiểu đô thị dù ông vẫn muôn có mặt với đời. Ông đồ vẫn ngồi đấy, ông vẫn kiên gan bám lấy cuộc đời, ông càng lẻ loi, lạc bước: nên đã trở thành người sinh bất phùng thời.

Xót xa thay, nét chữ như phượng múa, rồng bay ngày trước, giờ ngậm ngùi vì bị chôn vùi trong lãng quên nên:

Giấy đỏ buồn không thắm
Mực đọng trong nghiên sầu.

Giấy đỏ, nghiên mực, hành trang gắn liền với kẻ sĩ trên hành trình sáng tạo ra cái đẹp nhưng giờ đây cũng lặng lẽ, ủ ê trong nỗi buồn ế khách của ông đồ.

Giấy bẽ bàng, buồn tủi, đỏ mà cứ phai dần, nhạt nhẽo không thắm lên được, mực không được bút lòng chấm vào, mực cũng đọng lại như giọt lệ khóc.

Với thủ pháp nhân hóa giàu sức gợi, Vũ Đình Liên đã diễn tả thật tinh tế nỗi buồn không nói không cất lên được, từ lòng người đã thấm cả vào những vật vô tri khiến mực tàu, giấy đỏ cùng trĩu nặng nỗi buồn.

Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu
Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ

Người buồn, cảnh cũng buồn theo. Nỗi buồn của ông đồ không chỉ chiếu lên nghiên mực, giấy đỏ mà còn lan tỏa, mênh mang khắp không gian, khiến bức tranh xuân năm ấy mang gam màu xám lạnh, u buồn:

Lá vàng rơi trên giấy!
Ngoài trời mưa bụi bay.

Lá vàng rơi không nghe tiếng, mưa bụi bay không ướt áo ai, mà nghe như có từng thu chết, từng thu chết cuốn ra đi theo hình bóng một lớp người.

Quá khứ vàng son của ông đồ nay đâu còn nữa. Ông và những người như ông dường như đang lỡ nhịp, lậc bước giữa mênh mông, gió cuốn, sóng xô của cơn bão táp đô thị hóa.

Ông chỉ là cái bóng vô hồn, tiều tụy đáng thương của một thời tàn.

Góc nhìn thứ ba: ông đồ – người thiên cổ.

Năm nay đào lại nở,
Không thấy ông đồ xưa.
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?

Năm nay đào lại nở mùa xuân tuần hoàn trở lại hoa đào vẫn cười với gió đông như cũ nhưng không thấy ồng đồ xưa. Cảnh vẫn như cũ nhưng người dã không còn.

Ông đồ già đã thành ông đồ xưa ông đã nhập vào những người muôn năm cũ ông đã thuộc về những gì quá khứ xa xôi, chỉ còn vương vấn hồn ở đâu bây giờ.

Với kiểu kết cấu đầu cuối tương ứng mỗi năm hoa đào nở năm nay đào lại nở…9 bài thơ như sự nối kết hai mảng thời gian quá khứ và hiện tại. Hình ảnh ông đồ cứ mờ dần, mờ dần rồi mất hút trên con đường vô tận của thời gian. Cái bóng của ông không còn, địa chỉ của ông cũng không còn nữa bởi vì nhan nhản trên phố phường ngày ấy là lớp người hãnh tiến kiểu đô thị chẳng kỷ, không thông cũng cậu bồi.

Chính vì thế hai câu kết khép lại bài thơ giống như tiếng gọi hồn cất lên thăm thẳm, day dứt:

Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?

Ông đồ không còn nhưng hồn có nghĩa là linh hồn ông vẫn còn phảng phất đâu đây. Hồn, cách gọi đến chính xác lạ lùng những gì đã qua không thể mất, hồn là bất tử vì thác là thể phách, còn là tinh anh. Hồn có lẽ cũng cổ thể hiểu là vẻ đẹp tâm hồn Việt, văn hoá Việt chỉ có thăng trầm chứ không bao giờ mất.

Bài thơ đã chạm đến những rung cảm sâu xa nhất thuộc về tâm linh của giống nòi nên còn tha thiết mãi.

Nguồn: https://thcshongthaiad.edu.vn
Danh mục: Tra Cứu